In de zomer van 2015 was ik in Farg’ona in Oezbekistan. Ik sprak daar een dame die graag in Rusland wilde studeren. Zij vertelde dat de Oezbeken het helemaal niet goed met de Russen voor hadden. Ze waren zelfs sporen van de Sovjet-tijd aan het wissen door monumentale gebouwen af te breken.
Dat was misschien niet de reden dat Rusland op mijn reislijstje kwam, maar het versterkte wel mijn interesse. De invloed van Rusland is wereldwijd net als de invloed van Amerika. De invloed van Amerika ken ik inmiddels wel, ik word er dagelijkse mee beïnvloed in de media of op Netflix. De westerse idealen begrijp ik, de Russische idealen zijn nog altijd een grote vraag voor mij.
Rusland is het land van extremen werd mij verteld door Jelle Brand Corstius in een aflevering van Moskou naar Moermansk. ‘Ga je daar fietsen? Doe dat niet! Heb je weleens een dashcam video uit Rusland gezien? Het verkeer daar is levensgevaarlijk!’, waarschuwde mij iemand nog net voor mijn vertrek naar Sint Petersburg.
Ik sprak met een Russische journalist een paar weken geleden en wist niet zo goed hoe ik het uit moest leggen. Uitleggen dat ik juist naar Rusland was gegaan voor het rauwe, het ongeregelde. Ik wilde niet dat hij ging denken dat ik Rusland een zooitje vind en dat dat mij juist trekt. In Nederland is alles zo voorgekauwd. In Nederland worden mensen al snel sacherijnig als ik even rebels op de weg fiets terwijl er een fietspad is. Zeuren is goed voor je, beweerd het Psychologie magazine. Dat al dat zeuren ervoor zorgt dat alles goed geregeld is in Nederland is een fijne bijkomstigheid. Ik dacht, dat moet in Rusland anders zijn. Daar heb je om te beginnen al geen fietspaden, dan kunnen mensen daar ook niet over zeuren.
De Russische journalist leek een klein beetje verbaasd. Het is toch beter als er een bepaalde zekerheid of veiligheid is, vroeg hij mij. Waarom ga je juist in de winter en ook nog eens over de levensgevaarlijke Kola?
Ik had erover geschreven maar durfde het nooit te publiceren. Waarom dat weet ik eigenlijk niet. Misschien wel omdat ik het gevoel had helemaal gecontroleerd te worden in Rusland, en dat een artikel mij in gevaar zou brengen.
Rusland, een land dat zo anders is als Nederland. Een land wat in de geschiedenis heel veel invloed heeft gehad op veel plekken op de wereld. Een land wat ik graag wilde ontdekken. In de winter. Dit zijn namelijk de omstandigheden waar een groot deel van het jaar mensen in moeten leven. Met kou en zonder luxe. Het Rusland hier is in Kandalaksha namelijk niet rijk. Veel mensen zijn al naar de grote steden vertrokken op zoek naar een beter leven. Jaren geleden was hier alles geregeld. In de communistische tijden hoefden mensen niet veel na te denken. Alles draaide om werk, op deze manier was de maatschappij ingericht.
Je beroep had veel invloed op wie je was, je familie en waar je woonde.
Iemand in Rusland legde het me uit. Stel je een dierentuin voor waar alles netjes georganiseerd is. Waar het systeem zorgt voor onderdak en eten. Leeuwen bij de leeuwen. Vossen bij de vossen. Olifanten bij de olifanten. Alles netjes gescheiden.
Tot het moment dat de muur valt.
Iedereen kan en mag overal heen. Een georganiseerde wereld heeft dan moeite stand te houden. De leeuwen eten de vossen op, de olifanten vertrappen de leeuwen, de slimme vos maakt misbruik van de macht van de olifant en ga zo maar door. Mensen die werkten op het platteland en zich nooit druk hoefden te maken over onderdak en eten moesten opeens na gaan denken over overleven. Over productieprocessen, verkoop, handel om maar het hoofd boven water te houden. Voor de ouderen is dit ontzettend moeilijk. De jongeren trekken naar de stad en creëren een beter leven. Voor de oudere arbeiders die al generaties een bepaalde rol in de maatschappij hebben werkt dat niet zo. Voor mijn gevoel heerst er een bepaalde overlevingsdrang, iets dat nodig is om hier het hoofd boven water te houden.
Toen ik na dagen lang dit zakje openmaakte op een hongerige avond had ik na de eerste hap spijt. De smaak was zo intens en niet te plaatsen. Ik had het eigenlijk helemaal niet gekocht voor de inhoud, ik vond de verpakking zo sprekend voor Rusland.
Ik kwam tijdens het fietsen zoveel monumenten tegen die de tweede wereldoorlog herdenken. Niet vreemd want die hebben wij in Nederland ook. In Rusland voelde het toch anders. Ze straalden trots uit. In Moermansk waakt er een torenhoge stenen soldaat over de stad. Het maakt mensen trots, trots omdat het monument het gevoel geeft dat Rusland onoverwinnelijk is.
Respect is iets wat ik hier overal voel maar echt anders dan waarmee ik opgegroeid ben. Respect voor autoriteit. Respect voor bepaalde gewoontes, banen, functies en personen. Als fietser werkt dat weleens in mijn nadeel. Ik word niet serieus genomen in het verkeer. Een fiets heeft geen status. Een weg is namelijk bedoeld voor auto’s en zeker in de winter hoor je er niet te fietsen. Mijn beweegreden is voor velen ons fietsland al lastig te begrijpen, laat staan hier in Rusland.
Een aantal jaar geleden werd een Koreaanse vrouw, Jo, die al jaren de wereld over fietst, aangereden in het noorden van Rusland. In de winter. Ze heeft nooit een excuus gehad van de automobilist, die juist geïrriteerd was. Jo hoorde daar niet, volgens hem. Jo is een week later boos uit Rusland vertrokken. Ik vind dit interessant. Mensen hebben namelijk een beweegreden en respect is er altijd, het maakt eigenlijk niet uit of dit geïndoctrineerd is door de overheid of natuurlijk is ontstaan. Deze automobilist heeft respect voor het feit dat een autoweg voor auto’s is en je je leven niet moet wagen om daar met de fiets op te gaan. Of respect voor autoriteit waarbij toegeven en excuses voor hem blootstelling is aan straf. Jo wilde graag excuses, een klein medeleven was voor haar genoeg, maar die kreeg ze niet. Ik zie overal waar ik kom tv’s aan staan met de olympische spelen erop. Atleten zijn hier gerespecteerde mensen. Jo is ook een atleet en hoort eigenlijk hetzelfde respect te krijgen. Hier is Jo voor velen iemand die niet helemaal wijs is en automobilisten en zichzelf in gevaar brengt. Dit voelt in eerste instantie koud en zelfs eng aan.
Ik ben juist voor deze reden naar Rusland gegaan.
Ik heb respect voor een cultuur, ook al is het voor de mensen hier vreemd en onbegrijpelijk wat ik aan het doen ben. Omstandigheden, maatschappij, overheid, het maakt een land wat het is. Russen zijn hard maar sterk. Ik heb respect voor wat ik hier tegenkom. Wat ik zie. Het leven hier. Het daagt me uit.
Het leert me echt te overleven.