In dit artikel deel ik mijn research in extreme winter survival op de fiets. Deze verdieping is een voorbereiding op mijn fietstocht in winters Alaska en Canada met de uitdaging om in temperaturen van -10ºC tot maximaal -40ºC te kunnen fietsen en slapen.
Fietsen en kamperen in extreme kou lijkt misschien een heleboel gedoe en dat ga ik zeker niet ontkennen, dat is het ook. Alleen heb ik zelf ervaren dat het ontzettend fijn kan zijn om de stilte en focus te ervaren van fietsen in deze omstandigheden. Het enthousiast en gedetailleerd plannen en de uiteindelijke inspanning geeft mij een heel fijn gevoel, wellicht zou je dit kunnen verklaren doordat er op een natuurlijke manier veel dopamine vrij komt in dit proces.
Als je deze blog al wat langer volgt weet je dat ik eerder fietste in winters Rusland en Noorwegen en later in de Alpen. Fietsen in uitgestrekte witte gebieden, zonder insecten en met een beetje geluk het schitterende noorderlicht in de lucht, daar kan ik alleen maar enthousiast over zijn.
Als je bereid bent de nodige tijd te stoppen in kennis en ervaring -plus je draagt wat kalmte met je mee en hebt geen moeite met je voortdurend ongemakkelijk te voelen- dan vind je dit wellicht net als mij een interessante ontdekking.
1
Algemene informatie
In principe zijn omstandigheden tot –25°C nog redelijk aangenaam. In de kustgebieden zijn temperaturen over het algemeen milder dan in de binnenlanden. Omstandigheden onder de –25°C zijn uitdagender, dan is het al een stuk belangrijker om huid minimaal bloot te stellen aan de buitenlucht. In temperaturen onder –25°C doe je dan ook vrijwel alles met wanten aan. Dat maakt dat alles meer tijd kost, zoals het opzetten van een tent maar ook sneeuw smelten en eten koken is dan veel meer gedoe. Het zijn veelal de kleine dingen die dan meer aandacht vragen, een goede voorbereiding en veel oefenen is dan ook essentieel.
Kou is dus serieus te nemen, ervaring is echt nodig, het maken van fouten in extreme omstandigheden kunnen je al snel serieus in gevaar brengen. Er is dan ook een groot verschil in voorbereiding tussen een dag in kou zijn of een expeditie van meerdere dagen of zelfs weken zonder een plek te hebben om spullen te drogen. Bij een langere expeditie is het afnemen van isolatiewaarde door bevriezing van lichaamsvocht in kleding en slaapmateriaal een serieus probleem om rekening mee te houden. Ook een (vaste dagelijkse) routine afgestemd op de temperaturen en je uitrusting, is nodig om alles zo aangenaam en veilig mogelijk te maken.
Als temperaturen lager zijn dan -40ºC is het hoe dan ook geen pretje meer. Houd er rekening mee dat dit voor meerdere dagen extreem zwaar kan zijn. Er is dan een constante focus nodig om warm te blijven en de juiste handelingen te ondernemen om te voorkomen dat je ook maar de kleinste fout maakt. Ook regelmatig eten en drinken is ontzettend belangrijk, zo verbruikt je lichaam minstens dubbel zoveel calorieën als in normale omstandigheden, dit is al snel meer dan 5000 calorieën per dag.
2
De fiets en onderdelen
Een fiets met een aluminium of een stalen frame is beide een goed keuze bij extreem koude temperaturen. Het is slim om te kiezen voor een stevig frame, zelf gebruik ik een Surly Long Haul Trucker met een stalen frame en een vorig winterreisje gebruikte ik een Kona Rove All 2015 met een aluminium frame. Het is goed om rekening te houden met het soort remsysteem omdat olie kan gaan bevriezen en plastic erg broos kan worden. Zo zijn bv teflon gecoate (rem)kabels betrouwbaarder voor in deze kou.
Minder uitglijden doe je met met buitenbanden met spikes, zoals de Schwalbe Ice Spiker Pro. Een zadelhoes van schapenvacht of bont zou je kunnen gebruiken voor wat extra comfort en warmte en omdat water altijd een vaste vorm heeft is het minder van belang om waterdichte tassen te gebruiken in extreme kou.
Verder is hoe het went of keert een band plakken in deze omstandigheden in mijn beleving een absolute nachtmerrie. Ik heb daar gelukkig nog niet echt mee te maken gehad, in mijn avonturen waren de temperaturen niet kouder dan –25°C. Als dat zo is kan het zijn dat binnenbanden sneller scheuren, ik probeer in mijn aankomende reis de Schwalbe Aerothan uit.
3
Kleden in laagjes
Water in een vloeibare vorm bij buitentemperaturen van –25°C kan een ernstig probleem vormen voor de huid, en vanaf –35°C is het zelfs gevaarlijk. Bij temperaturen onder de –50°C is contact met vloeistoffen meestal dodelijk voor het huidweefsel. De belangrijkste regel is dan ook om de huid altijd droog te houden en daarom is het goed om in lagen te denken. Een basislaag, een isolerende laag en een beschermende laag. Alle deze lagen hebben een belangrijke functie en vooral bij veel beweging is het nodig dat lagen goed ventileren. Gore-tex of andere waterdichte materialen zijn minder interessant en kunnen zelfs zorgen dat vocht niet snel genoeg weg kan en zo sneller bevriest in kleding waardoor weer de isolatiewaarde af kan nemen.
Gebruik geen katoen als basislaag, katoen houd vocht lang vast en verliest daarbij vrijwel alle isolatiewaarde. Polypropyleen en merino wol zijn wel aan te raden.
Als je aan het bewegen bent heb je minder kleding aan, ook in extreme kou. Fietsen met een expeditiejas of een donsjas is meestel te warm. Ik verwissel dan ook bij kamperen de middelste en buitenlaag voor een donsjas.
4
Eten en koken
De motivatie om uitgebreid te koken in extreme temperaturen is laag, je wilt het liefst zo snel mogelijk diep in een warme slaapzak kruipen. Het is daarom slim om eten naar de omstandigheden voor te bereiden. Alles wat vocht bevat wordt bv keihard, ge(vries)droogd eten kan een uitkomst bieden. Denk verder aan havervlokken, crackers, noten, pasta, melkpoeder, eipoeder, gedroogd fruit, etc. Actief in extreme kou kan je al snel meer dan 5000 calorieën per dag verbranden, houd daar rekening mee.
Uit een kampeerkookstel komt koolmonoxide vrij, dus koken in een geïsoleerde tent kan erg gevaarlijk zijn. Idealiter zou je buiten koken, maar rekening houdend met de realiteit van extreme koude omstandigheden is dit meestal niet mogelijk. Het beste is dan ook om te koken in de opening van de tent en zorgen voor voldoende ventilatie om de dampen af te voeren. Wees altijd op je hoede voor koolmonoxidevergiftiging en ga niet verder met koken als je je slaperig voelt. Ga ook nooit slapen als er eten op het kookstel staat te pruttelen.
Als verbrander werkt de MSR Whisperlite International naar eigen ervaring prima in omstandigheden van –25°C, van anderen verneem ik dat in extreme kou de MSR XGK een veiligere keuze is. Deze brand krachtiger wat fijn is om snel sneeuw te smelten. Als brandstof is kerosine moeilijk ontvlambaar, benzine is vies en brutane en propane blijven vloeibaar in deze omstandigheden. Wit gas is wellicht de beste optie maar mijn ervaring gaat niet verder dan het gebruiken van benzine, de vaak meest beschikbare optie.
5
Een tent als veilig onderkomen
Ventilatie is ontzettend belangrijk voor de keuze van een tent. Ook is het nodig dat het buitenzeil van de tent tot de grond komt om snel warmteverlies te voorkomen en jezelf te kunnen beschermen tegen wind. Ik gebruik de Hilleberg Soulo, deze is vrijstaand en vrij makkelijk op te zetten in extreme omstandigheden maar anderen hebben een voorkeur aan een tunneltent omdat dit type tent beter ventileert wat ten voordele is van de condensatie ophoping in de tent.
Verder zou je als type tent kunnen kiezen voor een tipi tent met een (opvouwbaar) houtkacheltje. Dit zou ik alleen aanraden als je voor langere tijd op één plek bent. Het is veel werk om iedere avond na een zware dag fietsen de tent en kachel op te zetten en hout te verzamelen. Ook is het van belang rekening te houden dat in gebieden boven de boomgrens er geen hout te vinden is. Ik kies er daarom voor wanneer het mogelijk is een kampvuur te gebruiken maar over het algemeen geen gebruik te maken van open vuur of een houtkacheltje in de tent.
Een tent met dubbele wand is fijn om de warmte beter vast te houden. De tent moet stevig staan met wind en ook wel wat sneeuwval kunnen hebben, sneeuwharingen kunnen daar waarde aan toevoegen. Het is om genoeg ruimte te hebben om te kunnen omkleden en eten te kunnen koken (in de tentopening). En gebruik verder stevige tentstokken waarvan de elastiek niet te snel kapot gaat.
6
Slapen in extreme kou
Voor extreem lage temperaturen kies ik dons over synthetic slaapzakken. Dons biedt de beste combinatie van verpakkingsvolume, gewicht en comfort. Ik gebruik de Fjällraven Polar met een limit temperature van -30°C, een vrij dure slaapzak. Synthetic is goedkoper maar verbruikt meer pakvolume, wel blijft synthetic materiaal isoleren als het vochtig is en dat doet dons niet. Er blijven nieuwe materialen op de markt komen die wellicht de kwaliteit van beide materialen combineren.
Niet minder belangrijk is de slaapmat. Kou trekt namelijk snel vanuit de grond je slaapzak in want het dons waarop je ligt isoleert bijna niet. Uiteindelijk gaat het dus om je gehele slaapsysteem die je gebruikt. Je kunt de isolatiewaarde van je slaapsysteem vergroten met bijvoorbeeld een schuimmat met een reflecterende deklaag onder je reguliere mat. En/of je gebruikt een extra lakenzak in je slaapzak.
Voor temperaturen van –30°C is het goed om ongeveer een R-waarde van 8 te hanteren.
Natuurlijke materialen zoals een rendierhuid biedt warmte en comfort die beter is dan waarschijnlijk alle slaapmatten op de markt. Als je een rendierhuid gebruikt, zorg er dan wel voor dat deze afkomstig is van een bron die de dieren op legitieme en duurzame wijze verhandelt. Rendieren in Scandinavië behoren bijvoorbeeld tot de Sami.
De temperatuur waarderingen (comfort, limit, extreem) zijn niet allemaal zuiver te vertrouwen omdat dit verschilt per merk en per persoon, voor slaapmatten is dit de R-waarde. Ook niet onbelangrijk met slaapmatten, als je deze met je mond opblaast komt er condens/vocht in de slaapmat wat mogelijk de isolatiewaarde vermindert.
7
Condensatie en het gebruik van VBL (vapor barrier laag)
Als je voor langere tijd onderweg bent is het droog houden van je kleding en slaapsysteem de grootste uitdaging en ook een groot risico om rekening mee te houden. Naarmate vocht zich ophoopt in je kleding of slaapzak, wordt het isolerende vermogen aangetast, waardoor mogelijk een gevaarlijke situatie kan ontstaan. In kortere reisje kan je gewoon een tweede paar kleding meenemen maar bij een langere tocht zonder mogelijkheid om kleding of een slaapzak te drogen kan dit echt voor problemen zorgen.
Het ademend vermogen van kleding en een slaapzak is belangrijk. Toch is er een andere mogelijkheid, dampbescherming of ook wel VBL (vapor barrier laag) genoemd. Dit kan interessant zijn om lichaamsvocht vast te houden op bepaalde delen van het lichaam door een laag toe te passen die geen vocht doorlaat.
Voeten zijn bijvoorbeeld meestal een probleemgebied, omdat de dikkere buitenmaterialen van schoeisel het naar buiten brengen van vocht beperken. Dampremmende/VBL sokken kunnen worden gebruikt bij langdurige excursies bij koud weer. Dunne polypropyleen sokken moeten naast de huid worden gedragen met de dampremmende laag eroverheen. Je isolerende lagen (wollen sokken, enz.) worden dan over de dampremmende/VBL laag geplaatst. Met dit systeem blijven je voeten lekker warm en bevriest het vocht niet.
8
Routine en training
Fietsen in extreme kou lijkt in eerste instantie roekeloos en onnodig gevaarlijk maar met een juiste hoeveelheid zelfbewustzijn en goede spullen kun je best redelijk plannen, doelen stellen en deze bereiken. Overleven in extreme kou voor langere tijd vraagt een bepaalde routine en ook de discipline om deze routine te blijven volgen.
In veel van mijn artikelen schrijf ik dat bewust worden van mijn eigen patronen de mooiste en belangrijkste stappen zijn die ik kan zetten in mijn leven. Het gaat erom mijzelf voor te bereiden en bewust te worden hoever ik kan gaan met mentale en fysieke training en hoe ik reageer in moeilijke situaties. Met training voor een expeditie in de kou train ik mind over matter.
Houvast met een efficiënte routine is essentieel voor mij. En daarbij hecht ik belang aan know thyself want in gevallen dat je even niet meer kan of echt moe bent, kan je je niet veroorloven om in onbewuste en wellicht inefficiënte patronen te vervallen. Weten wat je aan jezelf hebt, hoever je kan gaan en ook weten wanneer je hulp in moet schakelen, is heel belangrijk voor winter survival.
9
De investering in geld
Fietsen in extreme kou vraagt om kwalitatieve spullen, en die zijn vaak niet goedkoop. Ik probeer het zelf zo puristisch en onafhankelijk mogelijk aan te pakken en heb daarom alle benodigde spullen, al dan niet tweedehands, zelf aangeschaft in een periode van een aantal jaar. Sponsoring en/of samenwerken met outdoor merken is natuurlijk ook een mogelijkheid.
Volg hier mijn fietstocht in Alaska of schrijf je in voor mijn nieuwsbrief om op de hoogte te blijven.
Research links
✔ Fietsen in Extreem Koude Paklijst
✔ Angus Adventures Arctic Survival Handbook
✔ Mountain Expedition Team Winter gear
✔ Dempster Highway Winter Cycling
✔ Shane Cycles Canadian Winter Cycle-Tour
✔ Weleaf Kamperen in Winter
Research boeken
✔ Philosophy for Polar Explorers by Erling Kragge
✔ Endurance by Louis Rudd
✔ Missie Mindset by Sander Aarts
