De paradox van vrijheid

De paradox van vrijheid

Ik was in Slovenië laatst. Ik keek uit over witte bergtoppen die zo enorm groot waren dat ik er een gevoel van ontzag van kreeg. Een sensatie van diep respect voor iets groter dan mezelf. Dat mijn problemen heel klein waren vergeleken met een oneindige wereld. Het moment greep mij, een vredig gevoel maakte van mij meester. Ik staarde minuten lang gedachteloos voor mij uit. 

Dat gevoel, die kern, betekent veel voor mij. Het gebeurt spontaan. Ik heb er geen grip op. Het is een intens moment dat zo heel even aanwezig is. Een niet uit te leggen verklaring van het gevoel onderdeel te zijn van een groter universum. 

Nu dacht ik toen, ik wil hier meer van. Ik wil dit meer voelen. Dat vrije intense gevoel. Kan ik dit sturen? 

Tom Allen, hij was mijn grote held. Mijn inspiratie voor een vrij leven. Hij fietste naar het Midden-Oosten met zijn vrienden. Kwam in Iran, ontmoette zijn vrouw, maar ging alleen verder. In zijn film Janapar legt hij uit hoe hij in een mentale confrontatie komt tussen het kiezen van bij zijn vrouw blijven of alleen verder op avontuur gaan. Hij kiest voor het laatste en ik prijs hem hiervoor. Hij committeerde zich aan het ultieme vrije. Alleen gaan en staan waar je wilt. Leren over landen waar je nog nooit bent geweest. 

Hij inspireerde mij dat reizen op de fiets, helemaal alleen, de meest pure vorm van vrijheid is. Door hem stapte ik ook op de fiets.

Nu, vier jaar later, reflecteer ik op de reis niet alleen als vrijheid. Er begint zich ook een ander proces van bewustwording te vormen. Het is wat tegenstrijdig met alles waar ik ooit van droomde. 

Was deze reis niet een schrikbarende vlucht van een leven in Nederland? Een afleiding van deze werkelijkheid. Een vlucht van de opeengestapelde druk van alle verantwoordelijkheden die mij te wachten stonden?

Dit dubbelgevoel zorgt voor een twijfel. Moest ik geen verantwoordelijkheid nemen voor mijn leven in Nederland, in plaats van hiervoor letterlijk weg te fietsen?

Ik was mij, toen ik wegfietste uit Nederland, niet bewust van hetgeen wat ik inruilde voor deze nieuwe avontuurlijke wereld. De wil van het vrije leven was een sterk gevoel. Ik ging er niet aan ontkomen om dit op mijn eigen manier in te willen vullen. Mijn eigen zoektocht naar geluk. Naar vrijheid. Naar betekenis. 

Tatev, Armenië

Ik vroeg laatst een goede vriendin van mij uit Iran, of ze geloofde in God. Het antwoord dat ze gaf was: “Ik geloof in harmonie met de natuur.”

Dat bracht mij aan het denken. Eerlijk gezegd voel ik hier ook wel wat voor. Ik ben zelf redelijk pragmatisch. In de natuur voel ik mij vaak een met de vergankelijkheid van het bestaan. En dat brengt mij raar genoeg tot rust en geeft een gevoel van vredigheid. Dat moment toen in Slovenië, dat gevoel onderdeel te zijn van een groter geheel.  

Ons leven en hoe we betekenis geven aan ons leven uit zich in hoop. Hoop uit iets dat groter is dan onszelf. Het antwoord op de vragen die we nooit zullen kunnen beantwoorden. Een spirituele hoop. Een pragmatische hoop. Hoop voor morgen, voor onze toekomst. De weg uit negativiteit of zelfs een depressie is een verlangen naar een hoopvolle toekomst. Hoop komt voort uit ons eigen leven in de hand te hebben, zelfcontrole en daarmee persoonlijke waarden die je identiteit vormen uit kunnen dragen. Verder is het belangrijk om mensen, een gemeenschap te hebben om deze waarden te delen.

Het is de reden dat je in de morgen met de juiste energie uit je bed kan komen. 

Zelfcontrole bepaald je vrijheid. Waarden en een gemeenschap om die waarden mee te delen versterken je daarin. Mijn dubbelgevoel komt voort uit het uitbuiten van zelfcontrole versus verantwoordelijkheid nemen voor mijn gemeenschap, of het nu mijn vriendin, familie, vrienden of werk is. 

Het komt dan terug op waarden. Wat is belangrijk voor mij? 

Gejige, Kirgizië

Mijn definitie van vrijheid in de meest pure vorm is kunnen kiezen wat je wilt. Je leven vormgeven op jouw voorwaarden. In Nederland komt het in de politiek steeds terug als een van de belangrijkste kernwaarden van onze samenleving. 

Handelen naar je eigen wil. 

Kunnen handelen naar je eigen wil, het begrijpen van handelen naar je eigen wil, is complex. Ik waag mij aan een poging om het je uit te leggen.

Om te komen tot de kern van de definitie van vrijheid, moet ik nog even ietsje dieper. Ik denk namelijk dat het in beginsel draait om een morele leegte. Een leegte die we als mens met ons meedragen. Die er altijd is. Of we nu gelukkig zijn, rijk, arm, gezond, ongezond, altijd. Wat we ook doen in het leven, we keren altijd terug naar een staat van lichte ontevredenheid. En dat is maar goed ook, het zorgt ervoor dat we kunnen overleven. 

Dat je kan handelen naar eigen wil is tegenstrijdig. Je bent namelijk altijd op zoek naar het invullen van die lichte ontevredenheid. Ga maar een dagje niks doen. Gewoon nadenken. Zitten en voor je uit staren. Het gevoel van lichte ontevredenheid zet je tot actie in je hoofd. Je wordt ongemakkelijk. Je brein neemt het van je over. Je gaat op zoek naar afleidende gedachten. Gelukkig is daar Netflix. Die neemt je mee in de wonderbaarlijke wereld van drama. Waar je aan het einde vaak bedenkt dat het shit was waar je uren naar keek. Maar je was wel even afgeleid van je eigen drama.

Chengdu, China

Hoop vult die ontevredenheid in. Je identiteit, je waarden en de wereld waarin je deze waarden deelt, vormt je hoop. Het vult de morele leegte in. God is een antwoord op vragen over onszelf en de wereld waarin we leven die onszelf en deze wereld overstijgen. 

Geloof geeft hoop. 

Het zorgt ervoor dat de complete waanzin aan afleidingen die we hebben in onze vrije samenleving niet nodig zijn. Dat is naar mijn idee de reden dat de nog conservatievere religieuze communities nog zo in een eigen wereld kunnen leven. Ik heb daar respect voor, nee beter gezegd, ik denk zelfs dat dit gezond is. Het geeft zelfcontrole, sterke waarden om na te leven en een hechte gemeenschap waar je onderdeel van bent. 

Maar helaas, ben ik pragmatisch op zoek gegaan naar de waarheid. Ik stelde mezelf zoveel vragen en googelde er zo op los, dat ik bij Nietzsche terecht kwam, en hij vertelde mij dat ik niet meer dan een superdier ben. Een superdier die altijd op zoek is naar afleiding van de harde werkelijkheid van een ontevreden gevoel. 

Hoop, of invulling van een morele leegte, wordt binnen religie vervuld in een geloof in iets groters dan onszelf, namelijk God. Iets onbegrijpbaar, waar we met ons verstand niet bijkomen, is in Gods handen. Het is spiritueel. Geloven in iets groters dan onszelf is ontzettend belangrijk voor onze ervaring van geluk en vrijheid. 

Vrijheid is er namelijk niet. Handelen naar eigen wil is kiezen in wat er beschikbaar is. Kiezen in wat je als mens kan en wilt begrijpen. Deze beschikbaarheid vertaalt zich in onze samenleving vooral in een materialistisch aanbod van afleiding van de confronterende werkelijkheid. Het gaat in op onze onzekerheid. In mijn beleving wordt commercie gestuurd door het afleiden van die ontevreden werkelijkheid. Die ontevredenheid wordt zelfs gestimuleerd. Het is de succesformule van het kapitalisme. 

Get rich or die trying. 

Onze samenleving staat op een kantelpunt. Meer afleiding moedigt ons aan om pijn te vermijden en dat maakt ons steeds kwetsbaarder. De comfort die we hebben haalt echte problemen uit ons leven. En dan gaat ons brein wel zorgen dat minuscule problemen mega groot worden. Want zo werkt ons brein, we zijn nooit compleet tevreden. Hebben we alles dan willen we meer. 

De paradox van een vrij leven. 

Om onszelf telkens te confronteren en daarmee onze waarden en zelfcontrole te versterken, vergt moed. Het is niet eenvoudig. Betekenis ontstaat wanneer ik vlucht uit de afleidingen in een eigen afleiding. Om het leven en onze wereld beter te begrijpen buiten de kaders van onze samenleving. Om geconfronteerd te worden met andere waarden. Ze te respecteren, ervan te leren en daarmee de norm uit te dagen. 

Je afzetten van de norm om te kunnen handelen naar eigen wil is een strijd. Je wordt namelijk telkens geconfronteerd en uitgedaagd door de norm. Toch geloof ik erin dat deze strijd een hele waardevolle strijd is om voor te vechten.